Επιμέλεια: Χριστόφορος Κουνιάκης
Μετεωρολογία είναι η επιστήμη, η οποία ερευνά τα φαινόμενα της ατμόσφαιρας.
Σκοπός της είναι:
- η ακριβής παρατήρηση και παρακολούθηση των καιρικών φαινομένων και η περιγραφή τους τόσο ποσοτικά όσο και ποιοτικά.
- η ερμηνεία των φαινομένων αυτών και η διατύπωση νόμων που διέπουν τις μεταβολές τους
- η ανάπτυξη μεθόδων για την ακριβή πρόγνωση του καιρού.
Από τους μύθους και τις θεότητες μέχρι … τον ηλεκτρονικό υπολογιστή και τους δορυφόρους
Ο άνθρωπος στις πρώτες του προσπάθειες να εξηγήσει τον καιρό, προσωποποίησε τα διάφορα στοιχεία του και τα προίκισε με ανθρώπινα γνωρίσματα. Το πιο συνηθισμένο γνώρισμα που έδινε ήταν αυτό του θυμού. Οι Κινέζοι για παράδειγμα θεωρούσαν ότι οι σφοδροί άνεμοι προέρχονταν από το θεό του ανέμου, τον Φέι Λιέν, ο οποίος είχε σώμα δράκοντα, ενώ οι κεραυνοί προέρχονταν από το θεό Λέι Τσέν Τζού, ο οποίος είχε ανθρώπινο σώμα με ένα πύρινο φωτοστέφανο στο κεφάλι του που συμβόλιζε τη δύναμή του. Οι Σκανδιναβοί είχαν μια ολόκληρη τάξη από θεούς, που οι διαθέσεις του πίστευαν ότι καθόριζαν τον καιρό. Ο θώρ ήταν ο πιο ξακουστός θεός– μια παράδοξη μορφή που έφερνε ευεργετική βροχή αλλά και τρομερές καταιγίδες.
Η μυθολογία της μετεωρολογίας έφτασε στην πιο πλήρη ανάπτυξή της με τους Έλληνες και τους Ρωμαίους. Οι Έλληνες είχαν πολλές θεότητες για τον καιρό, όπως για παράδειγμα την Ίριδα που έφτιαχνε το ουράνιο τόξο, την Ηώ, θεά της Αυγής, που τα δάκρυά της καθώς χύνονταν στην ανατολή του ηλίου ράντιζαν τη γη με δρόσο, και πολλές άλλες. Τον 5 π.Χ. αιώνα, πρώτοι οι Έλληνες φιλόσοφοι και αστρονόμοι άρχισαν να παρακολουθούν πιο συστηματικά τα καιρικά φαινόμενα και να ερμηνεύουν μερικά από αυτά. Προχώρησαν μέχρι και τη στατιστική πρόγνωση του καιρού με τη σύνταξη ημερολογίων τα οποία είναι γνωστά ως «παραπήγματα». Όλα αυτά συνάγονται από διάφορα βιβλία διάφορων αρχαίων φιλόσοφων και ιδιαίτερα του Αριστοτέλη ο οποίος περισσότερο από όλους ασχολήθηκε με τον καιρό. Καθόρισε τον όρο έγραψε δε το σχετικό βιβλίο με τον τίτλο “ΜΕΤΕΩΡΟΛΟΓΙΚΑ” που κατά κυριολεξία σημαίνει “λόγος περί ατμόσφαιρας”.
Όμως μόλις πριν 400 χρόνια άρχισαν να αναπτύσσονται τα βασικά εκείνα όργανα που χρειάζονταν για να μετατραπεί η σπουδή του καιρού στην επιστήμη της μετεωρολογίας. Ο λαμπρός πειραματιστής Γαλιλαίος έφτιαξε το θερμόμετρο το 1600. Πενήντα χρόνια αργότερα ο Τορικέλλι, μαθητής του Γαλιλαίου, κατασκεύασε το βαρόμετρο. Ακολούθησε, στα 1780, το απλό υγρόμετρο με τρίχα, του Ορατίου Βενεδίκτου, για τη μέτρηση της υγρασίας. Τα βροχόμετρα και οι ανεμοδείκτες, που ήταν γνωστά από την αρχαιότητα, εξακολούθησαν να βελτιώνονται χάρη σε ανθρώπους όπως ο Βρετανός αρχιτέκτων, Κρίστοφερ Ρεν.
Οι ανεμοδείκτες είναι από τα γνωστά μετεωρολογικά όργανα και χρησιμοποιούνταν από τους προχριστιανικούς χρόνους. Οι στέγες στην αρχαία Ρώμη είχαν ανεμοδείκτες, πράγμα που δείχνει ότι από τότε οι άνθρωποι ήξεραν πως υπάρχει σχέση ανάμεσα στον άνεμο και τον καιρό.
Οι πτήσεις αεροστάτων που άρχισαν τον 18ο αιώνα σαν άθλημα αποδείχθηκαν κάτι περισσότερο από χρήσιμες για τους μετεωρολόγους. Έγιναν πολυάριθμες μετεωρολογικές πτήσεις, πολλές από τις οποίες ήταν επικίνδυνες. Ο τελευταίος από τους προδρόμους του επιστημονικού αερόστατου, ο Τζαίημς Γκλέισερ, έκανε 28 πτήσεις από το 1862 ως το 1866. Δοκιμάζοντας τη σύνθεση του αέρα στα 8.700 μ., κινδύνευσε να πεθάνει από ασφυξία.
Στα μέσα του 19ου αιώνα ο τηλέγραφος πρόσφερε το μέσο για τη γρήγορη συγκέντρωση των παρατηρήσεων που πάνω τους βασίζονται οι προγνώσεις. Το 1856 η Γαλλία, εγκατέστησε το πρώτο τηλεγραφικό μετεωρολογικό δίκτυο του κόσμου ενώ, από το 1863 δημοσιευόταν στη Γαλλία τακτικά ένας χάρτης που έδινε τη μετεωρολογική εικόνα ολόκληρης της Ευρώπης.
Στις αρχές του αιώνα μας ο Νορβηγός Βίλχελμ Μπγιέρκνες διατύπωσε μια θεωρία που βοήθησε πολύ στην ακριβή πρόγνωση του καιρού. Είχε έντονο το προαίσθημα πως αν υπήρχαν επαρκή στοιχεία θα προέκυπτε κάποιο γενικό σύστημα καιρού. Ο γιος του Γιάκομπ Μπγιέρκνες διατύπωσε την επαναστατική θεωρία του πολικού μετώπου, που εξηγεί πολλά για την προέλευση του καθημερινού καιρού σε παγκόσμια κλίμακα.
Το όνειρο των μετεωρολόγων πραγματοποιήθηκε στα τέλη της δεκαετίας 1940-50 με την κατασκευή ενός ηλεκτρονικού υπολογιστή, ικανού να επεξεργάζεται τεράστιες ποσότητες στοιχείων και να δίνει απαντήσεις. Ο Μαθηματικός δρ. Τζων φον Νόυμαν κατάφερε το 1950, ύστερα από εργασία έξη ετών, να έχει την πρώτη επιτυχή πρόγνωση του καιρού με τη βοήθεια ηλεκτρονικού υπολογιστή. Ο φον Νόυμαν ονόμασε τη μηχανή του ΜΑNIAC – αρχικά από τις λέξεις: Mathematical Analyzer Numerical Integrator and Computer
Σήμερα, οι τεχνητοί μετεωρολογικοί δορυφόροι, έχουν συμβάλλει σημαντικά στην ορθή πρόγνωση και ανάλυση του καιρού, στέλνοντας καθημερινά στη Γη πλήθος φωτογραφιών. Οι φωτογραφίες αυτές μας δίνουν πολύτιμες πληροφορίες, όπως η ταχύτητα των νεφών και των μετώπων, η κατεύθυνση των χαμηλών και υψηλών βαρομετρικών, οι θερμοκρασίες που επικρατούν σε όλα τα σημεία του πλανήτη, κ.ά.
Τα σύννεφα – κατηγορίες συννεφών
Όταν μία μάζα αέρα ανέρχεται εντός της ατμόσφαιρας αυτή συνεχώς ψύχεται μέχρι της στιγμής κατά την οποία η θερμοκρασία θα φθάσει στο σημείο δρόσου. Στη θερμοκρασία δρόσου η μάζα του αέρα γίνεται κεκορεσμένη με αποτέλεσμα οι υδρατμοί που υπάρχουν σε αυτήν να συμπυκνώνονται και να σχηματίζονται έτσι τα σύννεφα.
Για να γίνει όμως η συμπύκνωση των υδρατμών δεν αρκεί μόνο η ψύξη του αέρα αλλά πρέπει να υπάρχουν εντός του αέρα επαρκή ποσότητα αιωρούμενων σωματιδίων. Τέτοια σωματίδια υπάρχουν εν αφθονία στην ατμόσφαιρα (σκόνη, άλατα) τα οποία, καθώς τα μόρια νερού προσκολλώνται επάνω τους, καθίστανται οι πυρήνες γύρω από τους οποίους λαμβάνει χώρα η συμπύκνωση των υδρατμών.
Ανάλογαμε την όψη που παρουσιάζουν τα σύννεφα στον επίγειο παρατηρητή, μπορούμε να τα ταξινομήσουμε σε τρεις θεμελιακές κατηγορίες:
Η λέξη Μελανίας (Nimbus) προστίθεται συχνά για να δείξει ότι το σύννεφο προκαλεί κατακρημνίσματα. Έτσι τα στρώματα από τα οποία πέφτει βροχή ή χιόνι ονομάζονται μελανοστρώματα, ενώ οι σκοτεινοί θεόρατοι σωρείτες που φέρνουν καταιγίδες, ονομάζονται σωρειτομελανίες.
Ξεκινώντας από τις παραπάνω βασικές κατηγορίες, οι μετεωρολόγοι, ταξινόμησαν τα σύννεφα σε 10 διαφορετικά τύπους οι οποίοι παρουσιάζονται παρακάτω. Καθένας από τους τύπους αυτούς, ανάλογα με την εμφάνισή του, το ύψος του και τον τρόπο της κίνησής του, συνήθως προλέγει ένα ορισμένο είδος καιρού που θα επακολουθήσει στις αμέσως προσεχείς ημέρες.
Ανώτερα σύννεφα
Βρίσκονται μεταξύ 6-13 km και αποτελούνται κυρίως από παγοκρυστάλλους. τα ανώτερα σύννεφα χωρίζονται σε τρεις τύπους:
Θύσανοι (cirrus)
Μοιάζουν με τούφες μαλλιών. δεν προκαλούν καθ’ αυτά βροχή, συχνά όμως δείχνουν τη θέση μιας μακρινής θύελλας.
Θυσανοστρώματα (CirroStratus)
Μοιάζουν με αχνό πέπλο και μπορεί να καλύπτουν όλο τον ουρανό. Εμφανίζεται άλως (ομόκεντροι κύκλοι γύρω από τον ήλιο). Όταν το νέφος αυτό πυκνώνει βρέχει μέσα στο 24ωρο. Τα νέφη αυτά προαναγγέλλουν την προσέγγιση ενός θερμού μετώπου.
Θυσανοσωρείτες (cirrocumulus)
Αχνό στρώμα από σφαιρικά, μικρά, έντονα άσπρα σύννεφα. δίνουν στον ουρανό την κοκκώδη μορφή του κολιού. τα νέφη αυτά προαναγγέλλουν την προσέγγιση ενός θερμού μετώπου.
Μέσα σύννεφα
Βρίσκονται μεταξύ 2-6 km και αποτελούνται απο σταγονίδια υδάτος. τα μέσα σύννεφα χωρίζονται σε δυο τύπους:
Υψιστρώματα (altostratus)
Παρουσιάζονται σαν γκρίζο πέπλο που καλύπτει όλο τον ουρανό. ο ήλιος διαφαίνεται αμυδρά, σαν μέσα από ένα ημιδιαφανές γυαλί. είναι λιγότερο διαφανή από τα θυσανοστρώματα.
Υψισωρείτες (altocumulus)
Σχηματίζουν ένα κάλυμμα από άσπρους ή γκρίζους στρογγυλούς όγκους και ρόλους νεφών με καθαρό ουρανό ανάμεσά τους. εμφάνιση των νεφών αυτών με πυργοειδείς προεξοχές είναι ένδειξη ατμοσφαιρικής αστάθειας.
Κατώτερα σύννεφα
Βρίσκονται μεταξύ 0-2 km και αποτελούνται από σταγονίδια ύδατος.
Τα κατώτερα σύννεφα χωρίζονται σε τρεις τύπους:
Στρώματα (stratus)
Είναι τα χαμηλότερα και τα πιο ομοιόμορφα σε εμφάνιση νέφη. η κάτω επιφάνειά τους εμφανίζεται σαν ταβάνι και δίνουν συχνά ασθενή βροχή ή χιόνι.
Στρωματοσωρείτες (stratocumulus)
Εμφανίζονται με μορφή συνεχούς καλύμματος από κυλινδροειδείς σχηματισμούς και δίπλες νεφών με σκούρες σκιές, δίνοντας κυματοειδή όψη στον ουρανό. σχηματίζονται κατά κανόνα πίσω από ένα ψυχρό μέτωπο που διατρέχει την περιοχή.
Μελανοστρώματα (nimbostratus)
Σκοτεινά σύννεφα που δίνουν συνεχή βροχή ή χιόνι. έχουν μεγάλο πάχος ώστε αποκρύπτουν τελείως τον ήλιο. το περίγραμμά τους είναι συγκεχυμένο και δεν υπάρχει χαρακτηριστική εικόνα.
Σύννεφα κατακόρυφης ανάπτυξης
Βρίσκονται μεταξύ 1-10 km και αποτελούνται από σταγονίδια ύδατος.
τα κατώτερα σύννεφα χωρίζονται σε δυο τύπους:
Σωρείτες (cumulus)
Είναι πυκνά με καθαρό περίγραμμα, άσπρα σαν βαμβάκι. ανυψώνονται κάθετα σε σχήμα μεγάλων πύργων ή σαν κουνουπίδι. πολλές φορές έχουν οριζόντια βάση.
Σωρειτομελανίες (cumulusnimbus)
Μοιάζουν με τους σωρείτες μόνο που έχουν μεγαλύτερη κατακόρυφη ανάπτυξη και είναι πιο μελανοί. σχεδόν πάντοτε φέρνουν θύελλες, ορμητικές βροχές και μερικές φορές χαλάζι. οι πιο ψηλοί οι κορυφές τους παίρνουν τη μορφή αμονιού, με παρυφές από θυσάνους.
Άνεμοι γενικής κυκλοφορίας
(μόνιμοι – πλανητικοί άνεμοι)
Στους πόλους, λόγω της χαμηλής θερμοκρασίας, ο αέρας ψύχεται, βαραίνει και κατεβαίνει προς τα κάτω. καθώς απομακρύνεται από τους πόλους προς τον ισημερινό θερμαίνεται, ελαφραίνει και ανεβαίνει προς τα πάνω στον 60° παράλληλο. έτσι στους πόλους, σχηματίζονται δύο κύτταρα μόνιμων πολικών ανέμων οι οποίοι στην επιφάνεια της γης έχουν κατεύθυνση από τους πόλους προς τον ισημερινό.
Στον ισημερινό λόγω της υψηλής θερμοκρασίας, ο αέρας θερμαίνεται, ελαφραίνει και ανεβαίνει προς τα πάνω. καθώς απομακρύνεται από τον ισημερινό προς τους πόλους ψύχεται, βαραίνει και κατεβαίνει προς τα κάτω στον 30° παράλληλο. έτσι εκατέρωθεν του ισημερινού, σχηματίζονται δύο κύτταρα μόνιμων ανέμων οι οποίοι στην επιφάνεια της γης έχουν κατεύθυνση προς τον ισημερινό. αυτοί είναι οι αληγείς άνεμοι.
Μεταξύ του 30° και 60° παράλληλου, λόγω της ύπαρξης των πολικών και αληγών ανέμων, σχηματίζονται δύο ακόμη κύτταρα μόνιμων πλανητικών ανέμων.
Σύμφωνα με τα παραπάνω οι κατευθύνσεις των μόνιμων πλανητικών ανέμων (ή ανέμων γενικής κυκλοφορίας), κοντά στην επιφάνεια της γης θα πρέπει να είναι οι εξής:
βόρειο ημισφαίριο | νότιο ημισφαίριο | |
αληγείς άνεμοι | βόρεια | νότια |
ενδιάμεσοι άνεμοι | νότια | βόρεια |
πολικοί άνεμοι | βόρεια | νότια |
Η περιστροφή της γης όμως, από τα δυτικά προς τα ανατολικά εκτρέπει ή κατευθύνει όλους τους ανέμους της γενικής κυκλοφορίας (φαινόμενο κοριολίς). για το λόγο αυτό, τα κινούμενα σώματα εκτρέπονται προς τα δεξιά της κινήσεώς τους στο βόρειο ημισφαίριο και αριστερά στο νότιο. δηλαδή, αν στο βόρειο ημισφαίριο καθίσουμε με τη πλάτη στον αέρα, ο οποίος οφείλεται λόγω διαφοράς ατμοσφαιρικής πίεσης και έχει πάντα κατεύθυνση από την υψηλή προς τη χαμηλή πίεση, τότε λόγω εκτροπής του προς τα δεξιά, το χαμηλό βαρομετρικό θα βρίσκεται μπροστά μας και αριστερά
Ο αέρας που βρίσκεται στον ισημερινό, παρακολουθώντας την περιστροφή της γης, κινείται με την ίδια μεγάλη ταχύτητά της, δηλαδή περίπου με 1.674 km/h. όσο πλησιάζουμε τους πόλους η ταχύτητα περιστροφής μειώνεται και ακριβώς πάνω από αυτούς μηδενίζεται. άρα, οι πραγματικές κατευθύνσεις των μόνιμων πλανητικών ανέμων (ή ανέμων γενικής κυκλοφορίας), κοντά στην επιφάνεια της γης είναι οι εξής:
βόρειο ημισφαίριο | νότιο ημισφαίριο | |
αληγείς άνεμοι | βόρειοανατολική | νότιοανατολική |
ενδιάμεσοι άνεμοι | νότιοδυτική | βόρειοδυτική |
πολικοί άνεμοι | βόρειοανατολική | νότιοανατολική |
Οι επικρατούντες δυτικοί άνεμοι που περιβάλλουν τη γη, ανάμεσα στον 30ο και τον 60ο παράλληλο και είναι οι σφοδρότεροι απ’ όλους τους μόνιμους ανέμους ακόμη και στο ύψος του εδάφους. οι πολικοί ανατολικοί άνεμοι αρχίζουν σαν μάζες από βαρύ, παγωμένο αέρα που απλώνονται και κινούνται προς τον ισημερινό.
Ο ευμετάβλητος καιρός της βόρειες εύκρατης ζώνης οφείλεται κυρίως στην κυματοειδή γραμμή όπου συναντιόνται οι πολικοί ανατολικοί και οι επικρατούντες δυτικοί άνεμοι. η σύγκρουση των δύο ρευμάτων με διαφορετικές θερμοκρασίες και υγρασίες δημιουργεί μία λίγο-πολύ μόνιμη κατάσταση ατμοσφαιρικής αστάθειας και διαταραχής. έτσι δημιουργούνται συστήματα ανέμων τα οποία, αντίθετα από τη γενική κυκλοφορία, τα συστήματα αυτά αναπτύσσονται και υποχωρούν, γεννιούνται και πεθαίνουν (επεισοδιακά). οι μετεωρολόγοι τα ονομάζουν κυκλώνες και αντικυκλώνες και κινούνται από τα δυτικά προς τα ανατολικά.
Κυκλώνες και αντικυκλώνες
Οι κυκλωνικοί άνεμοι περιστρέφονται αριστερόστροφα στο βόρειο ημισφαίριο (και δεξιόστροφα στο νότιο) γύρω από ένα κέντρο χαμηλής πίεσης και συγκλίνουν προς αυτό. οι κυκλώνες είναι τα γνωστά “χαμηλά” του μετεωρολογικού χάρτη, φορείς κακοκαιρίας. σημαντικοί κυκλώνες που επηρεάζουν τη χώρα μας είναι ο σιβηρικός κυκλώνας και ο κυκλώνας των αζόρων.
Οι αντικυκλωνικοί άνεμοι περιστρέφονται κατά την αντίστροφη φορά των κυκλωνικών ανέμων δηλαδή, δεξιόστροφα στο βόρειο ημισφαίριο (και αριστερόστροφα στο νότιο) γύρω από ένα κέντρο υψηλής πίεσης και αποκλίνουν από αυτό. οι αντικυκλώνες είναι τα γνωστά “υψηλά” του μετεωρολογικού χάρτη, φορείς καλοκαιρίας.
Τοπικοί άνεμοι
Θαλάσσια αύρα
Η στεριά κερδίζει και χάνει θερμότητα πιο γρήγορα απ’ ότι η θάλασσα. την ημέρα θερμαίνεται γρηγορότερα από τη θάλασσα, δημιουργούνται ανοδικά ρεύματα, ο αέρας υψώνεται και βαρύτερα, ψυχρότερα ρεύματα αέρα από τη θάλασσα έρχονται να καταλάβουν τη θέση του αέρα που υψώθηκε, δημιουργώντας έτσι τη θαλάσσια αύρα.
παρατήρηση: ο μουσσώνας είναι μία μεγάλη θαλάσσια και απόγειος αύρα με τη διαφορά ότι ο μουσσώνας έχει εποχιακή και όχι ημερήσια περίοδο.
Απόγειος αύρα
Τη νύκτα η στεριά ψύχεται γρηγορότερα από τη θάλασσα. ανοδικά ρεύματα δημιουργούνται πάνω από τη θάλασσα και ψυχρός, κρύος αέρας πνέει από τη στεριά προς τη θάλασσα, δημιουργώντας έτσι την απόγειο αύρα. η ένταση της απόγειας αύρας είναι μικρότερη από αυτή της θαλάσσιας, διότι οι θερμομετρικές διαφορές είναι μικρότερες τη νύκτα από ότι την ημέρα.
Αύρα της κοιλάδας
Την ημέρα οι βραχώδεις βουνοπλαγιές θερμαίνονται γρηγορότερα απ’ ότι οι κοιλάδες. ανοδικά ρεύματα δημιουργούνται, ο αέρας υψώνεται και βαρύτερος αέρας πάνω από τις κοιλάδες ανεβαίνει προς τα πάνω να καταλάβει τη θέση του αέρα που υψώθηκε, δημιουργώντας έτσι την αύρα της κοιλάδας
παρατήρηση: ο άνεμος αυτός είναι πιο έντονος μέσα στις χαράδρες, στα λούκια και στις βάσεις των ορθοπλαγιών.
προσοχή: η ύπαρξη του ανέμου αυτού είναι σημάδι σταθερότητας του καιρού.
Αύρα του βουνού
Την νύκτα, μετά το ηλιοβασίλεμα, οι βραχώδεις βουνοπλαγιές ψύχονται γρηγορότερα απ’ ότι οι κοιλάδες. ανοδικά ρεύματα δημιουργούνται στις κοιλάδες, ο αέρας υψώνεται και βαρύτερος, ψυχρότερος αέρας από τις πλαγιές του βουνού ρέει προς τα κάτω στις κοιλάδες, δημιουργώντας έτσι την αύρα του βουνού.
παρατήρηση: ο άνεμος αυτός είναι πιο έντονος μέσα στις χαράδρες, στα λούκια και στις βάσεις των ορθοπλαγιών.
προσοχή: η ύπαρξη του ανέμου αυτού είναι σημάδι σταθερότητας του καιρού.
Κατεβατός άνεμος
Υγρές μάζες αέρα συναντώντας στη διαδρομή τους τις πλαγιές ενός βουνού ανεβαίνουν προς τα πάνω, ψύχονται και συμπυκνώνονται σχηματίζοντας μελανοφόρα σύννεφατα οποία δίνουν βροχές και χιόνια. έτσι, στις πλαγιές αυτές, αναπτύσσεται περισσότερο η βλάστηση και συσσωρεύεται αρκετό χιόνι τόσο ώστε να υπάρχει κίνδυνος πρόκλησης χιονοστιβάδων (π. χ. οι ανατολικές πλαγιές του ολύμπου). στη συνέχεια, οι μάζες του αέρα απαλλαγμένες τώρα από την υγρασία τους, κατεβαίνουν από τις υπήνεμες πλαγίες του βουνού. ξηροί όπως είναι, οι κατεβατοί αυτοί άνεμοι, στεγνώνουν τις υπήνεμες πλαγίες και λιώνουν τα υπάρχοντα χιόνια. για το λόγο αυτό, πολλές φορές τους αποκαλούν και χιονοφάγους ανέμους.
Τρόπος σχηματισμού κατακρημνισμάτων και μορφές αυτών
Στο παρακάτω διάγραμμα παρουσιάζεται ο τρόπος σχηματισμού σταγονιδίων στην ατμόσφαιρα και η μετατροπή τους σε βροχή, σε χιονόνερο ή σε χιόνι ανάλογα με τη θερμοκρασία και την υγρασία του αέρα που συναντούν κατά την πτώση τους.

Σχηματισμός χαλαζόκοκκου
Ο χαλαζόκοκκος σχηματίζεται καθώς παγοκρύσταλλοι εμπλέκωνται μέσα στα μεγάλα ανοδικά και καθοδικά ρεύματα τα οποία σαρώνουν ένα καταιγιδοφόρο νέφος (συνήθως μελανοσωρείτης), από τη βροχερή βάση του μέχρι τις παγερές κορυφές του. Αυτοί λιώνουν εκ περιτροπής στη βάση και ξαναπαγώνουν στην κορυφή, συγκεντρώνοντας έτσι περισσότερο νερό σε κάθε διαδρομή ώσπου να αποκτήσουν αρκετό βάρος για να πέσουν στη γη. Αν κόψομε προσεκτικά ένα χαλαζόκοκκο στη μέση, διαπιστώνουμε ότι είναι σχηματισμένος σαν κρεμμύδι από ομόκεντρους στιβάδες. Κάθε στιβάδα σχηματίζεται σε κάθε διαδρομή του παγοκρυστάλλου από τη βάση ως τη κορυφή του νέφους.
Ποιότητες χιονιού
Ανάλογα με τις θερμοκρασίες που επικρατούσαν κατά τη διάρκεια της χιονόπτωσης καθώς επίσης και μετά από αυτή, διακρίνουμε τις παρακάτω ποιότητες χιονιού:

Σημεία πρόγνωσης καιρού.
Ενδείξεις προσέγγισης κυκλώνα
Σημεία επιδείνωσης καιρού
- ανύψωση έντασης ανέμου το βράδυ
- αυγή με πολύ βαθύ κόκκινο χρώμα
- μέρα αίθρια. Σχηματισμός σύννεφων το βράδυ και διεύρυνση αυτών
- παραβίαση της αύρας βουνού / κοιλάδας
- ανύψωση σύννεφων κατά μήκος των οροσειρών και διεύρυνση αυτών
- εμφάνιση μακρόστενων σύννεφών στο ορεινό ύψος όπου φυσάει ο άνεμος
Σημεία βελτίωσης καιρού
- ελάττωση έντασης ανέμου το βράδυ
- νύχτα ήσυχη με δροσιά. η σελήνη δύει σε καθαρό ουρανό
- απουσία σύννεφών στη δυτική μεριά του ουρανού την ώρα που δύει ο ήλιος
- αίθριος ουρανός μετά τη δύση του ηλίου
- χρυσαφένια λάμψη για πολύ ώρα στη μεριά της δύσης
- ύπαρξη της αύρας βουνού / κοιλάδας
Σειρά ενδείξεων προσέγγισης κυκλώνα
- εμφάνιση θυσανοειδών σύννεφων από δυτικά
- σταδιακή εξάπλωση αυτών στον ουρανό σαν λεπτά νήματα τα οποία συνήθως συγκλίνουν προς ένα σημείο του ορίζοντα, όπου πρωτοεμφανίστηκαν
- αρχικά, ο άνεμος πέφτει τελείως (απνοια), η ατμόσφαιρα γίνεται θερμή και η ορατότητα αυξάνει
- αργότερα, τα θυσανοειδή σύννεφα πυκνώνουν, η νέφωση μετατρέπεται σε θυσανοστρώματα και η ένταση του ανέμου δυναμώνει. καθορίζουμε με τη γνωστή μέθοδο πλάτη στον αέρα, το σημείο διεύθυνσης του κυκλώνα. αν η νέφωση πυκνώνει στο σημείο αυτό, tote η νέφωση αυτή συνδέεται με το κέντρο χαμηλής πίεσης.
- εμφάνιση γύρω από τον ήλιο κύκλοι (άλως).
- στη συνέχεια, ο ουρανός σκεπάζεται από υψιστρώματα και υψισωρείτες.
- τέλος, ένα μελανό καταιγιδοφόρο σύννεφο σχηματίζεται το οποίο είναι το κέντρο του κυκλώνα. ο ουρανός σκοτεινιάζει και αρχίζει να βρέχει ή να χιονίζει.
Το βαρόμετρο (ή αλτίμετρο) και πρόγνωση καιρού
Το βαρόμετρο είναι ένα όργανο το οποίο μετράει την ατμοσφαιρική πίεση. Επειδή η ατμοσφαιρική πίεση είναι αντιστρόφως ανάλογη του ύψους, με το όργανο αυτό μπορούμε να μετρήσουμε ταυτόχρονα και το υψόμετρο. Δηλαδή, το όργανο που μετράει το ύψος (υψομετρικό όργανο ή αλτίμετρο) ουσιαστικά είναι ένα βαρόμετρο του οποίου η κλίμακά του δείχνει μέτρα.
Παραμένοντας σταθεροί σ’ ένα μέρος, μπορούμε να κάνουμε μία στοιχειώδη πρόγνωση του καιρού, παρατηρώντας τις ενδείξεις και την ταχύτητα μεταβολής του οργάνου που διαθέτουμε:
- Αν παρατηρήσουμε ανύψωση του βαρόμετρου, δηλ. αύξηση της βαρομετρικής πίεσης, ή στην περίπτωση που διαθέτουμε αλτίμετρο πτώση του αλτίμετρου, δηλ. σαν να κατεβαίνουμε σε χαμηλότερο υψόμετρο, μπορούμε να προβλέψουμε την προσέγγιση ενός αντικυκλώνα, το οποίο σημαίνει βελτίωση του καιρού.
- Αντίθετα, αν παρατηρήσουμε πτώση του βαρόμετρου, δηλ. μείωση της βαρομετρικής πίεσης, ή αύξηση του αλτίμετρου, δηλ. σαν να ανεβαίνουμε σε μεγαλύτερο υψόμετρο, μπορούμε να προβλέψουμε την προσέγγιση ενός κυκλώνα, το οποίο σημαίνει επιδείνωση του καιρού.
Ο καιρός και τα ζώα
Ο καιρός και τα πουλιά
Όταν το γλαρόνι πετάξει σε καλοκαιρία έρχεται άνεμος από την κατεύθυνση όπου πετάει. Όταν βυθίζεται γρήγορα στη θάλασσα σαν πέτρα, έρχεται κακοκαιρία. Όταν βγαίνει στη στεριά έρχεται δυνατός άνεμος.
Όταν οι γλάροι βγαίνουν στη στεριά, τότε στο πέλαγος θα έλθει φουρτούνα. Όταν χτυπούν τα φτερά τους πετώντας χαμηλά στην ακτή, τότε έρχεται άνεμος.
Αν οι αγριόπαπιες μεταναστεύουν προς τις θερμές χώρες νωρίς το φθινόπωρο, ο χειμώνας θα είναι πρώιμος και βαρύς. Αν δεν επιστρέψουν από τις θερμές χώρες μέχρι το Μάρτιο, ο χειμώνας πρόκειται να συνεχιστεί.
Αν οι ήρεμες πάπιες καθαρίζουν τα φτερά τους με το ράμφος, έρχεται ισχυρός άνεμος. Αν πετάνε χωρίς λόγο, έρχεται βροχή. Αν μαζεύονται μαζί με τις κότες γύρω από τον κόκορα, θα έρθει κακοκαιρία.
Αν οι χήνες τρέχουν προς την τροφή με μεγάλες κραυγές, έρχεται καταιγίδα. Αν τινάζουν τα φτερά τους, έρχεται βροχή και κρύο.
Αν οι αγριόχηνες πετάξουν προς τα νότια, έρχεται βαρυχειμωνιά. Αν πετάξουν προς τα βόρεια, έρχεται ξηρασία.
Ο καιρός και τα ψάρια – θαλασσινά
Όταν τα δελφίνια πηδάνε έξω από το νερό, έρχεται δυνατός άνεμος από τη μεριά που πηδάνε. Όταν μπαίνουν σε λιμάνια ή σε άλλα προστατευμένα σημεία της ακτής, έρχεται δυνατός άνεμος με μεγάλη τρικυμία.
Όταν τα ψάρια χοροπηδάνε πολύ μέσα στα δίκτυα, έρχεται κακοκαιρία. Όταν πηδάνε πάνω από το νερό, έρχεται κακοκαιρία με βροχή.
Όταν τα χελιδονόψαρα πετούν, έρχεται ανεμοθύελλα.
Όταν τα καλαμάρια πλησιάζουν στην ακτή, θα βρέξει. Όταν πηδάνε έξω από το νερό, έρχεται δυνατός άνεμος Όταν αγγίζουν το δόλωμα και φεύγουν, έρχεται κακοκαιρία. Όταν δεν εμφανίζονται στα ρηχά, θα υπάρξει ανομβρία.
Όταν η σουπιά στερεώνεται με τα πλοκάμια της πάνω στο βράχο και το χρώμα της γίνεται μαύρο, έρχεται κακοκαιρία. Όταν πηγαίνει σε βαθιά νερά, έρχεται κακοκαιρία. Όταν χώνεται στην άμμο αφήνοντας έξω μόνο τα μάτια της, έρχεται τρικυμία.
Όταν το χταπόδι κρυφτεί στη φωλιά του, έρχεται κακοκαιρία. Όταν βόσκει έξω από τη φωλιά του και πλησιάζει προς την ακτή, έρχεται καλοκαιρία.
Ο καιρός και τα αμφίβια
Όταν το καβούρι εγκαταλείπει το νερό και κατευθύνεται προς τη στεριά, έρχεται βροχή και κρύο.
Προς τα εκεί όπου η θαλάσσια χελώνα βγάζει το κεφάλι από το νερό, από εκεί θα έρθει ο άνεμος. Προς τα εκεί όπου βουτάει ή βγαίνει από το νερό, από εκεί θα έρθει η κακοκαιρία.
Πρόγνωση κατακρημνισμάτων
Ερώτηση | Απάντηση |
Βρισκόμαστε στην ανατολική μεριά ενός βουνού. Κατεβατοί άνεμοι αναμένονται από το βουνό. Θα προκληθούν κατακρημνίσματα; | Οι κατεβατοί άνεμοι συνήθως είναι αρκετά ξηροί και θερμαίνονται καθώς κατεβαίνουν από το βουνό. Έτσι δημιουργούν ένα περιβάλλον ακατάλληλο για κατακρημνίσματα. |
Ένα ψυχρό μέτωπο πλησιάζει από Δυτικά, αλλά ο αέρας μπροστά και πίσω από το μέτωπο είναι ξηρός. Θα προκληθούν κατακρημνίσματα; | To ψυχρό μέτωπο είναι ένας σημαντικός μηχανισμός ανύψωσης του αέρα. Καθώς ο αέρας ανυψώνεται αυτός αποσυμπιέζεται (εφ’ όσον η ατμοσφαιρική πίεση μειώνεται με το ύψος) και ψύχεται. Επειδή όμως δεν υπάρχει αρκετή υγρασία η πιθανότητα δημιουργίας κατακρημνισμάτων είναι μικρή. |
Ένα θερμό μέτωπο πλησιάζει, και ο αέρας μπροστά και πίσω από το μέτωπο έχει πολύ υγρασία. Θα προκληθούν κατακρημνίσματα; | To θερμό μέτωπο είναι ένας σημαντικός μηχανισμός ανύψωσης του αέρα. Καθώς ο αέρας ανυψώνεται αυτός αποσυμπιέζεται (εφ’ όσον η ατμοσφαιρική πίεση μειώνεται με το ύψος) και ψύχεται. Επειδή υπάρχει αρκετή υγρασία η πιθανότητα δημιουργίας κατακρημνισμάτων είναι μεγάλη. |
Στις πλαγιές ενός βουνού αναμένονται άνεμοι με κατεύθυνση προς τα πάνω. Τις τελευταίες δύο ημέρες ο αέρας ήταν πολύ υγρός. Θα προκληθούν κατακρημνίσματα; | Καθώς οι άνεμοι στις πλαγιές του βουνού αναρριχώνται προς τα επάνω ψύχονται. Η ψύξη αυτή, σε συνδυασμό με την μεγάλη υγρασία που υπάρχει στην ατμόσφαιρα δημιουργούν ένα περιβάλλον κατάλληλο για κατακρημνίσματα. |
Πρόγνωση θερμοκρασίας
Ερώτηση | Απάντηση |
ΒΡΑΔΥ 1. Ο ουρανός καλύπτεται από σύννεφα. 2. Επικρατεί νηνεμία. 3. Δεν έχει χιονίσει. Προβλέπεται άνοδος ή πτώση της θερμοκρασίας; | Χωρίς άνεμο, δε θα μετακινηθεί θερμός αέρας προς τα κάτω. Η συννεφιά όμως θα διατηρήσει τη θερμοκρασία υψηλή. |
ΒΡΑΔΥ 1. Ουρανός χωρίς σύννεφα. 2. Επικρατεί νηνεμία. 3. Έχει χιονίσει. | Η έλλειψη σύννεφων, ανέμων και η παρουσία του χιονιού, όλα μαζί, συνεισφέρουν στη μέγιστη ψύξη της επιφάνειας της γης. |
ΒΡΑΔΥ 1. Ο ουρανός καλύπτεται από σύννεφα. 2. Ύπαρξη ανέμου. 3. Δεν έχει χιονίσει. 4. Σχηματισμός θερμής αέριας μάζας. Προβλέπεται άνοδος ή πτώση της θερμοκρασίας; | Τα σύννεφα θα εμποδίσουν την διαφυγή της θερμότητας από τη γη, οι άνεμοι θα αναμίξουν θερμό αέρα από ψηλά προς τα χαμηλά και η θερμή αέρια μάζα θα φέρει ζεστό αέρα. |
ΠΡΩΙ 1. Ο ουρανός καλύπτεται από σύννεφα. 2. Επικρατεί νηνεμία. 3. Δεν έχει χιονίσει 4. Δεν υπάρχει κίνηση αερίων μαζών. Προβλέπεται άνοδος ή πτώση της θερμοκρασίας; | Τα σύννεφα θα εμποδίσουν τις ακτίνες του ηλίου να θερμάνουν τη γη. Έτσι η θερμοκρασία θα είναι χαμηλή. |
ΠΡΩΙ 1. Ο ουρανός καλύπτεται από σύννεφα. 2. Ύπαρξη ανέμου. 3. Δεν έχει χιονίσει. 4. Σχηματισμός ψυχρής αέριας μάζας. Προβλέπεται άνοδος ή πτώση της θερμοκρασίας; | Η πρωινή συννεφιά, η ύπαρξη ανέμων και ιδιαίτερα οι ψυχρές μάζες αέρα θα προκαλέσουν την πτώση της θερμοκρασίας. |
Διάφορα μετεωρολογικά θέματα
Δρόσος ή πάχνη
Το βράδυ το έδαφος χάνει θερμότητα με αποτέλεσμα οι υδρατμοί του αέρα που βρίσκονται κοντά στη γη να συμπυκνώνονται για να σχηματισθεί η δρόσος ή η πάχνη, αν η θερμοκρασία είναι αρκετά χαμηλή.
Ομίχλη
Η ομίχλη είναι ένα σύννεφο κοντά στη γη. Ο σχηματισμός της οφείλεται στη συμπύκνωση των υδρατμών όχι πάνω στην επιφάνεια της γης, όπως στην περίπτωση της δρόσου, αλλά πάνω στα αιωρούμενα σωματίδια στον αέρα.
Απόλυτη υγρασία
Απόλυτη υγρασία ονομάζεται η ποσότητα υδρατμών που περιέχει η ατμόσφαιρα μιας περιοχής σε μια δεδομένη στιγμή.
Σχετική υγρασία
Σχετική υγρασία είναι ο λόγος της πραγματικής ποσότητας υδρατμών που περιέχει η ατμόσφαιρα μια δεδομένη στιγμή, προς τη μέγιστη ποσότητα υδρατμών που μπορεί να περιέχει η ατμόσφαιρα (κορεσμένη ατμόσφαιρα) με την ίδια θερμοκρασία.
Τροπικοί κυκλώνες
Οι κυκλώνες των τροπικών περιοχών είναι ατμοσφαιρικές στροβολοειδείς διαταράξεις με μικρή σχετικά έκταση (αντίθετα από τις υφέσεις) αλλά με εξαιρετικά μεγάλη ένταση. Στο κέντρο του κυκλώνα η ατμοσφαιρική πίεση είναι πολύ χαμηλή, οι άνεμοι θυελλώδεις και κινούνται γύρω από το κέντρο του κατά την ορθή φορά στο βόρειο και κατά την ανάδρομη στο νότιο ημισφαίριο. Η ένταση του ανέμου αυξάνεται γρήγορα από την περιφέρεια προς το κέντρο. Κατά μέσο όρο, σ’ ένα ισχυρό κυκλώνα, η ένταση του ανέμου είναι 105 Km/h σε απόσταση 55 Km από το κέντρο. Στην περιοχή όμως του κέντρου υπάρχει μια μικρή έκταση με διάμετρο 1.5 με 3 Km περίπου, στην οποία οι άνεμοι είναι ασθενείς και η νέφωση συνίσταται μόνο από λίγα τεμαχισμένα σύννεφα. Η περιοχή αυτή ονομάζεται οφθαλμός (eye) του κυκλώνα. Στους κυκλώνες συμβαίνουν βροχές καταρρακτώδεις, που συνοδεύονται από καταιγίδες.
Οι κυκλώνες σχηματίζονται πάνω από θερμές θάλασσες. Στον νότιο Ατλαντικό δεν παρατηρήθηκε ποτέ κυκλώνας και αυτό πιθανά να οφείλεται στο γεγονός ότι η επιφάνεια της θάλασσας στην περιοχή αυτή είναι σχετικά ψυχρή. Οι περιοχές εμφάνισης των τροπικών κυκλώνων με τις αντίστοιχες ονομασίες τους είναι:
α) Hurricanes: Δυτικές Ινδίες, κόλπος του Μεξικού, Καραβαϊκή θάλασσα, ακτές της Φλώριδας.
β) Κυκλώνες: Νότιος Ινδικός ωκεανός, Κόλπος της Βεγγάλης
γ) Τυφώνες (Τyphoons): Σινική θάλασσα, Βορειοδυτικά του Ειρηνικού ωκεανού.
δ) Willy-Willies: Βορειοδυτικά της Αυστραλίας.